Deprecated: Function set_magic_quotes_runtime() is deprecated in /www/htdocs/w00c72e4/dersim/includes/mx_system.php on line 22

Deprecated: preg_replace(): The /e modifier is deprecated, use preg_replace_callback instead in /www/htdocs/w00c72e4/dersim/includes/mx_api.php on line 315

Deprecated: preg_replace(): The /e modifier is deprecated, use preg_replace_callback instead in /www/htdocs/w00c72e4/dersim/includes/mx_api.php on line 315

Deprecated: preg_replace(): The /e modifier is deprecated, use preg_replace_callback instead in /www/htdocs/w00c72e4/dersim/includes/mx_api.php on line 1415
dersim-wiederaufbau.de - Dersim TERTELÊ'si
dersim-wiederaufbau.de
Ana Menü
ICERIKLER
Dersim TERTELÊ'si
nivîskar Dersim Dîrok: Cuma, 26. Kasım 2010

aktuelle News Dersim
Dersim TERTELÊ'si
Ergin Doğru

Dersim Katliamı’nın 73. yılında yeni bir belgesel Türkiye kamuoyunun vicdanına sesleniyor. 1990’lı yıllardan beri Dersim inancı ve kültürüyle ilgili araştırmalar yapan yazar Doğan Munzuroğlu Dersim ile ilgili çalışmalarını TERTELÊ adlı yeni bir belgeselle görsel bir ürüne dönüştürdü.



Dersim TERTELÊ'si

Dersim Katliamı’nın 73. yılında yeni bir belgesel Türkiye kamuoyunun vicdanına sesleniyor. 1990’lı yıllardan beri Dersim inancı ve kültürüyle ilgili araştırmalar yapan yazar Doğan Munzuroğlu Dersim ile ilgili çalışmalarını TERTELÊ adlı yeni bir belgeselle görsel bir ürüne dönüştürdü.

Daha önce “Dersim Aleviliği” adlı kitabı ile okuyucuya seslenen yazar yeni çalışmasıyla görsel sanatlarda da Dersim davasını tartışma alanına taşıyacak gibi. Mersin’de yaşayan ve felsefe öğretmenliği yapan yazar aynı zamanda Mersin Radyo Ses’te Kırmancki “Lom-u Dem” adlı bir program yapıyor.

Belgeselde, katliamı ve sürgün sürecini yaşamış 25 tanığın anlatımlarına yer verilmiş. Daha çok Mersin, Elazığ, Dersim ve İstanbul’da yaşayan yaşlı Dersimlilerin tanıklıklarına başvurulmuş. Doğrudan katliamı yaşayıp cesetlerin altından yaralı kurtulanlar ve süngülenme anında askerlerle boğuşup kurtulanlar, yaralarını göstererek acının izlerini anlatıyorlar. Bir saatlik süreyi aşan belgeselin yarısından çoğu tanıkların anlatımlarını içeriyor.

Belgeselde öne çıkan bir yön de Dersimde iç ihanetin acıtıcı yanı: Tanıklar, isim vererek ihanetin hangi boyutlara ulaştığını ifade ediyorlar. Tanık anlatımlarında Seyit Rıza’nın yeğeni Raybere Seydağay başta olmak üzere Seşlıman (Kewan), Zeyno Bıcik, (Tanerli) Yexir İsmail, Çule Mexstu, Rızê Kalıci gibi isimler sık sık telafuz edilmektedir.

Munzuroğlu, ihanetin adını vererek ifade edilmesinin vicdani bir sorumluluk olduğunu düşünmüş olmalı ki isimleri gizlemekten çekinmemiş. Seyit Rıza’nın Erzincan’a gidişi ve yakalanma süreci de efsanevi bir anlatımla belgeselde yer ediniyor.

‘Sefer olunup zafer olunmayan’ Dersim’in nasıl da yeşil giysililerin ayakları altında kanlı bir toprağa dönüştüğü en acılı anlatımlarla kayıt altına alınıyor. Mansuran Olayı gibi direnişin başlangıcı sayılan olaylar da tanık ve mağdur anlatımlarında yer ediniyor.

Bilindiği üzere Mansuran Vakası Dersim Direnişi’ni tetikleyen olayların başında gelmektedir. Silahlarını teslim eden köyde jandarmaların genç bir geline tecavüz etmesi Mercan Bölgesi köylerinin isyanını tetikliyor. Munzuroğlu’nun çalışmasında Mansuran Olayı’nın kahramanı Qasik ilk defa tanık anlatımlarıyla öne çıkıyor.

1920’li yılların başında Peri bölgesinde Seyit Rıza’nın Dersim ve Peri ağaları tarafından Kürdistan’a reisicumhur seçildiğini de ilk defa bu belgeseldeki anlatımlardan öğreniyoruz. Kakber’li Hıdır Güneş’in ağzından kayıt altına alınan bu iddia çok tartışılacak gibi görünüyor.

Katliamdaki birçok ayrıntı da bu proje ile aydınlanıyor: Askerlik yapmış Dersimlilerin ayrı gruplar halinde infaz edildiğini gene tanıkların ifadelerinden öğreniyoruz. Dersim’in genel olarak vergi vermediği ve askere gitmediği bilinir. Ama 1937 de Dersim’in önemli bir kısmı vergi veriyor ve askere gidiyor. Tanık anlatımlarında ortaya çıkan bilgilerden katliam sürecinde askere gidenlerin ayrı gruplar halinde infaz edildiği anlaşılıyor. Bu durumu hem Taşkıragê Köyü Katliamını anlatan Telo Yeter, hem Yeresk (Dallıbahçe) Katliamı’nı anlatanlar hem Zımeq Katliamını anlatan Dilif Gül vurguluyor. Devletin “askerlik yapmış Dersimlileri ayrı infaz edin” gibi bir genel uygulaması var gibi. Yani erkekleri ayrı, kadınları ayrı, askerlik yapanları ayrı gruplara ayırıp infaz ediyorlar. Öldürmelerin çoğu süngüleme ve gaz dökerek yakma şeklinde oluyor. Devlet mermilerine acıyor. Devlete askerlik yapanların ödülü sadece ayrı gruplar halinde öldürülmek oluyor. Temel anlayış, Dersimde canlı insan bırakmamak! Bu uygulama gösteriyor ki, 38’de devlet Dersimde canlı insan bırakmak niyetinde değil.

Belgeselin bu alanda ilk sayılabilecek bir diğer yanı ise görüntülerin büyük bölümünün FULL-HD çekim olması. Dersim katliamını ve sürgün sürecini içeren belgesel sayısı henüz bir elin parmakları kadar. Qelema Sure, Çayan Demirel’in 38 adlı belgeseli ve Dersimin Kayıp Kızları HD kalitede çekilmiş projeler değil. Dersim hatta Kürt belgeselciliğinde HD çekim yeni sayılıyor.

Belgeselde 1938 Sürgünü ve 1994 Zorunlu Göçü de işlenmiş. Dokuz yıl süren sürgünde yaşanan dramatik olaylar, zeytini keçi boku sanıp yemeyen Dersimlilerin yaşadığı kültürel şok ve her köye bir ev verilmesi şeklinde uygulanan sistematik asimilasyon da göze çarpmaktadır. 94 süreci ise ayrı bir trajedi olarak kendini hissettiriyor. Yaşlı Dersimlilerin çoğunun bu ikinci sürgünde öldüklerini öğreniyoruz. Yani Dersimlilerin kaderine “iki kere sürgün edilmek” düşüyor. Dersimli yaşlılar bir ömre iki sürgün sığdırmışlardır.

Belgeselde Dersim insanında yaşanan kimlik karmaşası da vurgulanmış. Dersimin genelinde görülen etnik ve dini kimlik tanımlamalarındaki çelişkili vurgular tanık anlatımlarında da öne çıkıyor. Kadınlarda Kürtlük-Kırmanclık vurgusu, erkeklerde ise Türklük iddiası belirginleşiyor.

Belgeselin yapımcılığını ve yönetmenliğini Doğan Munzuroğlu üstlenmiş. Ayrıca kamera ve altyazı işini de kendisi gerçekleştirmiş. Seslendirmesini Zafer Akkaş, montaj ve jeneriğini Tarık D Sinewa yapmış. Mersin Akdeniz Belediyesi’nin katkılarıyla hazırlanan belgesel 73 dakika.

Dersim TERTELÊ'si

bikarhênerê qeyda xwe nekiriye nikare şîroveyê binivîsîne, ji kerema xwe re xwe qeyd bikin

şîrove yên nivîskarên xwe ne. ji naveroka wan em nikarin birpirsyar werin girtin.


5 nûçeyên dawî
hilbijare
deqdana nûçeyê
deqdana kêmzêde: 0
Tevayî deng: 0

ji kerema xwe re ji bo deqdana vê nûçeyê çirkeke xwe veqetînin
ciwan (herî baş)
zor baş
baş
eh! îdare dike
xerab

girêdankên têkildar

nûçeya herî li ser hev tê xwendin: aktuelle News:

Berhemênana rupel 0.054 Di saniyê de, 26 Bi lêpirsîna jêrberhemdankê